Ο οικισμός της Ανωγής και η Εκκλησία της Παναγίας
Εικόνα
Το χωριό της Ανωγής βρίσκεται σκαρφαλωμένο στην ανατολική πλευρά του όρους ΝΗΡΙΤΟ και είναι ένα από τα διαμερίσματα του Δήμου Ιθάκης. Η ιστορία του ξεκινά βαθιά μέσα στους αιώνες απ' όταν κατοικήθηκε η Ιθάκη 6000 χρόνια πριν. Από αρχαιοτάτων χρόνων άλλη ονομασία δεν είχε και το όνομα το οφείλει στη θέση που κατέχει στο πετρώδες οροπέδιο του όρους ΝΗΡΙΤΟ που λέγεται και βουνό της Ανωγής (830μ). Το βουνό αυτό έχει το όνομα του Νήριτου, πρώτου κατοίκου της περιοχής. Προς του έτους 1914 η Αγωγή αποτελούσε μαζί με το χωριό Κιόνι, Δήμο, με την ονομασία "Δήμος Νηριτίων", από το έτος 1914 και μετά αποτελούσε Κοινότητα με την ονομασία "Κοινότητα Αγωγής" και από 1/1/1999 είναι ένα από τα διαμερίσματα του Δήμου Ιθάκης. Το χωριό κατοικήθηκε πυκνά τα μεσαιωνικά χρόνια και έφτασε να έχει μεγάλο πληθυσμό διότι λόγω της ορεινής θέσης του, οι κάτοικοι της Ιθάκης εκεί εύρισκαν καταφύγιο από τις επιδρομές των πειρατών. Ολόκληρο σχεδόν το νησί της Ιθάκης ερημώθηκε το έτος 1479 από τον Τουρκικό στόλο υπό τον Κεδούκ Αχμέτ πασά της Αυλώνος και δεινοπάθησε το έτος 1538 από τον διαβόητο Βαρβαρόσα. Το ότι το χωριό κατοικήθηκε από αρχαιοτάτων χρόνων φαίνεται και από το ότι στη θέση Αϊ Γιάννης (Στέρνες) βρέθηκαν ερείπια αρχαίων ναών Ελληνιστικής εποχής, ένα δε κιονόκρανο από τα ερείπια μεταφέρθηκε και διατηρείται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Σταυρού Ιθάκης.
Η Ανωγή σήμερα έχει 40 κατοίκους και ο επισκέπτης εκτός από τη θαυμάσια θέα μπορεί να δει τους τεράστιων διαστάσεων ογκόλιθους, που φέρουν ραβδώσεις από την εποχή των παγετώνων, όπως ειδικοί έχουν αποφανθεί και να εντυπωσιάσουν από ένα εξ αυτών, μεγάλου μεγέθους, ο οποίος φέρει το όνομα "Αράκλης", προφανώς παραφθορά του ονόματος Ηρακλής. Άλλος ογκόλιθος - μονόλιθος φέρει το όνομα Ψηλό Λιθάρι, άλλος Καβελάρης και άλλα διάφορα ονόματα. Στο κέντρο του χωριού κοντά στη μικρή πλατειούλα βρίσκετε η εκκλησία της Κοιμήσεως της Υπεραγίας Θεοτόκου, μοναδικό μνημείο-μουσείο που αξίζει να δει κάθε επισκέπτης της Ιθάκης. Είναι μεγάλων διαστάσεων, ρυθμού βασιλικής και παρουσιάζει τεράστιο ενδιαφέρον λόγω του ότι ολόκληρος ο εσωτερικός της χώρος είναι σκεπασμένος με τοιχογραφίες, Βυζαντινής τεχνοτροπίας και γι' αυτό έχει κηρυχθεί διατηρητέο ιστορικό μνημείο.
Ο Ζωγράφος της ήταν ο Αντώνιος εξ Αγράφων, όπως αναγράφεται στο τέμπλο, ήκμασε τα μέσα του 17ου αιώνα και προφανώς προήρχετο από τη σχολή Ζωγραφικής των Βραγγιανών Αγράφων, όπου διατηρείτο η Βυζαντινή παράδοση. Σε απόσταση 2,5 χιλιομέτρων από την Αγωγή προς τη Ν. Πλευρά ευρίσκεται το μοναστήρι των Καθαρών Η ονομασία του μοναστηριού κατ' ολίγους προήλθε από τη Θρησκευτική αίρεση Καθαροί, οι οποίοι καταδιωκόμενοι ίδρυσαν ναϊδριο στο χώρο που βρίσκεται σήμερα η Μονή, κατά δε άλλους η ονομασία προήλθε από την εύρεση της εικόνας της Παναγίας εντός Καθάρων. Το εν λόγω ναϊδριο λέγεται ότι κατασκευάστηκε το έτος 1563 και ανακαινίσθηκε το έτος 1696. Η εικόνα παριστά τη γέννηση της Θεοτόκου και εορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου.
Εικόνα
Ο Ναός της παναγίας στην Αγωγή Ιθάκης, κτισμένος σε υψόμετρο 500m, είναι από τους μεγαλύτερους, σημαντικότερους και αρχαιότερους ναούς των Βαλκανίων. Είναι ρυθμού Βασιλικής μεγάλων διαστάσεων (μήκος 30m και πλάτος 10m περίπου) και όπως λέγεται κτίστηκε τμηματικά πριν από 700 χρόνια. Το εσωτερικό του Ναού παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον, δεδομένου ότι είναι ολόκληρο σκεπασμένο με τοιχογραφίες Βυζαντινής Τεχνοτροπίας και γι' αυτό το λόγο έχει κηρυχθεί από το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων από το 195, ως διατηρητέο ιστορικό μνημείο. Θαυμάσιες εικόνες Αγίων και μορφές Αγγέλων σπάνιας τεχνικής, μαρτυρούν το ασύγκριτο ταλέντο του ζωγράφου της εποχής, του Αντώνιου εξ Αγράφων που ήκμασε περί τα μέσα του 17ου αιώνα. Ο ζωγράφος προερχόταν από τη σχολή των βραγγιανών Αγράφων στην οποία διατηρούνταν η Βυζαντινή Παράδοση. Οι μορφές των Αγίων και οι στάσεις τους είναι τυποποιημένες και η θέση τους στο Ναό ορισμένη με την πνοή, το χρώμα και την έκφραση που δίνει ο ζωγράφος. Σύμφωνα με επιγραφή στο πέτρινο τέμπλο, ο Αντώνιος εξ Αγράφων παρέδωσε τις εικόνες στα 1680. Αξιοπρόσεχτα για τον επισκέπτη είναι το ξύλινο δωδεκάπορτο της εποχής του Εικοσιένα, οι πήλινες εντοιχισμένες στάμνες για την ακουστική του ναού, τα παλαιά πέτρινα μνημεία και ο διώροφος γυναικωνίτης στην πρόσοψη του ναού, τα παλαιά πέτρινα μνημεία και ο διώροφος γυναικωνίτης στην πρόσοψη του οποίου παρίσταται η Θεία Κρίση.
Καμπαναριό
Τέλος επιβλητικό και ωραίο από γνήσια νηρήτια πέτρα στέκει σε πείσμα του χρόνου το επιβλητικό Βενετσιάνικο καμπαναριό της εκκλησίας, σύμβολο του χωριού και πόλος ιερού προσκυνήματος της Κοιμήσεως της Θεοτόκου που εορτάζει στις 15 Αυγούστου.
Εσωτερικό ναού
Στο εσωτερικό του Ναού ξεχωρίζουν πέντε αγιογραφικές ζώνες. Στη πρώτη ζώνη υπάρχουν απλά διακοσμητικές εικόνες. Η δεύτερη ζώνη, ξεκινώντας πάνω από το δάπεδο της εκκλησίας δείχνει μια σειρά ολόσωμων Αγίων. Μέρος της ζώνης αυτής του δυτικού τοίχου απέναντι από την κύρια είσοδο, θυμίζει ως πρώτη εντύπωση τα μωσαϊκά του San vitale της Ραβέννας και τοιχογραφίες των Μετεώρων, Το Μωσαικό της Ραβέννα, αντιστοιχεί προς την Αγιογραφία του Μεγάλου Κωνσταντίνου και της Αγίας Ελένης στην εκκλησία της Αγωγής. Στην περίπτωση της Αγωγής, μεταξύ Κωνσταντίνου και Ελένης, ο Αγιογράφος παρεμβάλει ένα διπλό σταυρό που σήμερα είναι ευρύτερα γνωστός ως ο σταυρός της Λωρραίνης έμβλημα του στρατηγού Ντε Γκωλ στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Στην τρίτη ζώνη υπάρχουν Άγιοι και Όσιοι σε δακτυλίους με διακόσμηση αγράμπελης. Στην τέταρτη ζώνη απεικονίζονται παραστάσεις από την ζωή της Παρθένου και των Μαρτύρων της εκκλησίας. Στην πέμπτη και τελευταία ζώνη, η οποία κόβεται στη μέση από την τοποθέτηση μεταλλικής ψευδοροφής το έτος 1910, ο αγιογράφος παραθέτει σκηνές από τη ζωή του Χριστού. Στο σύνολό τους οι τοιχογραφίες είναι Ηπειρωτικής τεχνοτροπίας με επιδράσεις από την Κρητική σχολή και ίσως από τα περίφημα μωσαϊκά των Βυζαντινών ναών της Ραβέννας. Οι τοιχογραφίες του Ναού είναι ένα αγιογραφικό έργο Βυζαντινής μεγαλοπρέπειας το οποίο υπογραμμίζει τον πολιτισμό της Ιθάκης εκατό χρόνια (Ναυμαχία Ναυπάκτου 1571) τότε που η Ανωγή ήταν η πρωτεύουσα της Ιθάκης και η Εκκλησία της Παναγίας ήταν η Μητρόπολη του Νησιού.
Εικόνα
Ο ναός υπέστη σοβαρές ζημιές το έτος 1953, κατά τη διάρκεια των καταστρεπτικών σεισμών της περιόδου εκείνης. Λίγο αργότερα επισκευάστηκε με την ευγενική φροντίδα και συνδρομή του Ιθακήσιου εφοπλιστή κ. Πάνου Γράτσου και οι τοιχογραφίες συντηρήθηκαν από το συντηρητή κ. Αναστάσιο Κουτσούρη. Με τις επιτυχείς παρεμβάσεις του συντηρητή, αναπαλαιώθηκαν και αποκαταστάθηκαν όλες οι εμφανείς τοιχογραφίες, οι οποίες στη Βόρεια πλευρά και στη Νότια πλευρά του κυρίως Ναού, είναι διατεταγμένες σε πέντε παράλληλες ζώνες.
Στο κτιστό πέτρινο τέμπλο ο επισκέπτης διαβάζει της εξής επιγραφή, η οποία αποτελεί ιστορική μαρτυρία για την παλαιότητα του Ναού:
Το στερέωμα των επι σοι πεποιθότων Στερέωσον κύριε την εκκλησίαν ην Εκτίσω τω τιμίω σου σώματι.
Μητροπολίτου Κεφαλληνίας και Ιθάκης Παίσιου Χοιδά 1680. Φίλον πόνον Αντωνίου εξ Αγράφων ίσθι