Τα άλογα του Αίνου (Equus caballus) ανήκουν στον ορεινό τύπο του ελληνικού αλόγου και κατάγονται από άλογα της φυλής Πίνδου που προμηθεύονταν οι κάτοικοι της περιοχής από ζωοπανηγύρεις της Αιτωλοακαρνανίας (Κεφαλόβρυσο) και της Άρτας (Μενεγάτος 1995). Εγκαταλείφθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο στην περιοχή του Αίνου, όπου ζουν και αναπαράγονται ελεύθερα. Το ύψος κυμαίνεται από 1,25 – 1,35 μ., η κεφαλή τους είναι μεγάλη και βαριά, ο λαιμός τριγωνικός, η γραμμή της ράχης ευθεία, η λεκάνη ευρεία, η χαίτη κεκλιμένη και η ουρά άφθονη. Είναι προσαρμοσμένα στις ιδιαίτερες εδαφολογικές και κλιματολογικές συνθήκες της περιοχής, δηλαδή στο πετρώδες περιβάλλον με περιορισμένες λιβαδικές εκτάσεις, εκτεθειμένα στο χειμερινό ψύχος, αλλά και στις υψηλές θερμοκρασίες του καλοκαιριού, την έλλειψη νερού και κατάλληλης βοσκήσιμης ύλης (Ευθυμιάτου-Κατσούνη Ν., 1998).
Ο πληθυσμός τους έχει περάσει διακυμάνσεις. Στο παρελθόν υπήρχαν ολιγάριθμες αγέλες, ενώ σήμερα ύστερα από παρακολούθησή τους από το προσωπικό Επόπτευσης/Φύλαξης του Οργανισμού Φυσικού Περιβάλλοντος & Κλιματικής Αλλαγής έχει διαπιστωθεί ότι έχει απομείνει πληθυσμός περί των 40-45 αλόγων. Το χρώμα των πουλαριών που παρατηρήθηκαν τη φετινή χρονιά είναι σκούρο, ενώ το χρώμα των ενηλίκων ποικίλει (λευκό, σταχτί, καστανό και μαύρο).
Οι περιοχές στις οποίες κινούνται εξαρτώνται από τις καιρικές συνθήκες. Το καλοκαίρι που η θερμοκρασία είναι σε υψηλά επίπεδα και υπάρχει έλλειψη τροφής στα χαμηλά υψόμετρα, κινούνται στα νοτιοανατολικά όρια του πυρήνα του Εθνικού Δρυμού, σπάνια δε εντός του πυρήνα, και κυρίως κοντά στην περιοχή της Ι. Μ. Ζωοδόχου Πηγής. Ο Αίνος αποτελείται από ασβεστόλιθο, ένα πέτρωμα το οποίο επιτρέπει το νερό να διεισδύσει στις σχισμές του, με αποτέλεσμα το νερό να εμπλουτίζει τον υδροφόρο ορίζοντα, αφήνοντας ταυτόχρονα την περιοχή χωρίς πηγές ή ποτάμια. Η μοναδική επομένως περιοχή στην οποία μπορούν να βρουν νερό τα άλογα είναι στην πηγή κοντά σ’ αυτήν την περιοχή (Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Αίνου, 2015).
Τους χειμερινούς μήνες, λόγω των χαμηλών θερμοκρασιών, τα άλογα μετακινούνται σε πιο χαμηλές θέσεις στις πλαγιές του Αίνου και κυρίως κοντά στον οικισμό Αργίνια. Πολλές φορές παρατηρούνται σε ακόμα χαμηλότερες θέσεις κοντά στα χωριά Μαρκόπουλο, Κρεμμύδι και Πάστρα, όπου βρίσκουν τροφή στις χορτολιβαδικές εκτάσεις. Υπάρχουν αναφορές από τους κατοίκους ότι αρκετές φορές δημιουργούν ζημίες σε γεωργικές εκτάσεις δίπλα από τους οικισμούς, λόγω της περιορισμένης διαθεσιμότητας τροφής (Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Αίνου 2015).
Το προσωπικό Επόπτευσης/Φύλαξης του Ο.ΦΥ.ΠΕ.Κ.Α. έχει συμπεριλάβει στο πρόγραμμα δραστηριοτήτων του, την παρακολούθηση των αλόγων, ώστε να γνωρίζει τον ακριβή αριθμό τους, τις θέσεις στις οποίες κινούνται, τη φυσική τους κατάσταση, καθώς και τυχόν προβλήματα ή απειλές. Το 2013, προχώρησε πιλοτικά σε προσπάθεια σίτισής τους με κριθάρι αλλά τα άλογα δεν ανταποκρίθηκαν, επίσης το προσωπικό του Ο.ΦΥ.ΠΕ.Κ.Α. έχει επισκευάσει την ποτίστρα στην Ι.Μ. Ζωοδόχου Πηγής και έχει περιθάλψει τραυματισμένα άλογα.
Ο Ο.ΦΥ.ΠΕ.Κ.Α., επίσης, στα πλαίσια υλοποίησης προγραμμάτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης/ενημέρωσης έχει δεχθεί φοιτητές από την Ελλάδα και το Εξωτερικό, καθώς και ξένους εθελοντές, οι οποίοι, υπό την επίβλεψη του επιστημονικού προσωπικού του, εκπόνησαν πρακτικές ασκήσεις με θέμα την μελέτη των αλόγων του Αίνου. Η επιτυχής υλοποίηση των ανωτέρω πρακτικών ασκήσεων αποκαλύπτει τα μεγάλα περιθώρια που υπάρχουν για την ανάπτυξη παρόμοιων δράσεων για την προστασία και μελέτη του πληθυσμού τους.
Το 2015, με χρηματοδότηση του Ο.ΦΥ.ΠΕ.Κ.Α. Διαχείρισης, ολοκληρώθηκε μελέτη με τίτλο “Υποβοήθηση στην καταγραφή, παρακολούθηση και αειφόρο διαχείριση της πανίδας του Εθνικού Δρυμού Αίνου, αλλά και της ευρύτερης περιοχής του Νομού Κεφαλονιάς-Ιθάκης” από Ομάδα μελετητών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, ενταγμένη στο πλαίσιο της υλοποίησης του 1ου Υποέργου με τίτλο: “Πρόγραμμα για την Προστασία και Διατήρηση της Βιοποικιλότητας” (1ος Άξονας Δράσεων: Καταγραφή και παρακολούθηση της βιοποικιλότητας της προστατευόμενης περιοχής-ανάπτυξη καινοτόμων δράσεων) της ενταγμένης Πράξης: “Προστασία και Διατήρηση της Βιοποικιλότητας του Εθνικού Δρυμού Αίνου” στο Ε.Π. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΑΕΙΦΟΡΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗ 2007-2013”. Σε αυτήν μελετήθηκε η παρούσα κατάσταση των αλόγων του Αίνου και προτάθηκαν κάποιες δράσεις διαχείρισής τους, όπως (Σφουγγάρης κ.α., 2015):
- Αποφυγή φρακτών και εμποδίων στα περάσματα των αλόγων, γιατί οδηγούν τα άλογα σε μη ελεγχόμενες διαδρομές.
- Τοποθέτηση προειδοποιητικών πινακίδων στο οδικό δίκτυο των οικισμών Ατσουπάδες, Πάστρα, Κολαίτη, Μαρκόπουλο.
- Πραγματοποίηση μελέτης της γενετικής σύστασης του πληθυσμού, ώστε να εξαχθούν τα κατάλληλα συμπεράσματα και να παρθούν τα ανάλογα μέτρα διατήρησης.
- Εξασφάλιση κατάλληλης σύνθεσης τροφής και επαρκούς ποσότητας σε όλες τις περιόδους του έτους, με στόχο την απομάκρυνση των αγελών από τους οικισμούς, αποφεύγοντας έτσι τα προβλήματα με τον τοπικό πληθυσμό, τις ζημιές στις καλλιέργειες και τον κίνδυνο ατυχημάτων στο οδικό δίκτυο.
- Σπορά χορτολιβαδικών ειδών σε διάσπαρτες θέσεις, σε ολόκληρη την περιοχή κατανομής των αλόγων, μακριά από τους οικισμούς και τις κεντρικές οδικές αρτηρίες.
- Τοποθέτηση νέων ποτιστρών σε σχετικά χαμηλότερο υψόμετρο, κοντά στους τεχνητούς λειμώνες και μακριά από οικισμούς.
- Ενεργή συμμετοχή στην προστασία τους από τον τοπικό πληθυσμό, τον Οργανισμό Φυσικού Περιβάλλοντος & Κλιματικής Αλλαγής, τη Διεύθυνση Δασών, το Δήμο και λοιπούς φορείς.
- Ανάδειξη της αναγκαιότητας διατήρησης του πληθυσμού. Για το σκοπό αυτό, θα πρέπει να οργανωθούν περίπτερα ενημέρωσης, ελαφρού τύπου, και να τοποθετηθούν ενημερωτικές πινακίδες κ.τ.λ.
Ο Ο.ΦΥ.ΠΕ.Κ.Α., επίσης, προχώρησε σε δύο συναντήσεις εργασίας για την διάσωση και διαχείρισης του πληθυσμού των ημιάγριων αλόγων του Αίνου στις 27.06.2016 και στις 23.09.2016, στις οποίες προσκλήθηκαν όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς, κάτοικοι της περιοχής, καθώς και ιδιώτες που εκτρέφουν άλογα. Στις συναντήσεις αυτές συζητήθηκαν εκτενώς τα θέματα διαχείρισης των αλόγων και κατατέθηκαν συγκεκριμένες προτάσεις. Μία λύση που προτάθηκε ήταν και αυτή της επισκευής της περίφραξης του πυρήνα του Εθνικού Δρυμού Αίνου και του εγκλεισμού των αλόγων μέσα στον πυρήνα, πράγμα όμως που θα έθετε σε κίνδυνο τα ζώα, κυρίως το χειμώνα, διότι με τις χαμηλές θερμοκρασίες που αναπτύσσονται και τα χιόνια που καλύπτουν το έδαφος, τα ζώα δεν θα μπορούσαν να βρουν τροφή και θα πέθαιναν. Άλλες ιδέες διαχείρισης ήταν η κατασκευή στάβλων, ποτίστρων, ενίσχυση των περιφράξεων των αγροτεμαχίων από τους κατοίκους, έλεγχος του πληθυσμού κ.τ.λ.
Ο Οργανισμός Φυσικού Περιβάλλοντος & Κλιματικής Αλλαγής προσπάθησε επανειλημμένως να εντάξει αυτές τις προτάσεις σε ερευνητικά προγράμματα είτε του ΥΠΕΝ, είτε του Πράσινου Ταμείου, είτε του ΥΜΕΠΠΕΡΑΑ, αλλά δυστυχώς οι δράσεις απεντάχθηκαν για δύο κυρίως λόγους: α) ότι το είδος αυτό των αλόγων δεν είναι άγριο, ούτε προστατευόμενο από τις ευρωπαϊκές οδηγίες, αλλά πρόκειται για ζώα εκτροφής που αφέθηκαν ελευθέρα, οπότε δεν δύναται να χρηματοδοτηθούν από προγράμματα προστασίας της βιοποικιλότητας και β) ο βιότοπος στον οποίο ζουν δεν ανήκει χωρικά σε περιοχή του ευρωπαϊκού δικτύου Natura 2000 και επομένως δεν ανήκει στην χωρική αρμοδιότητα του Ο.ΦΥ.ΠΕ.Κ.Α.. Οι προσπάθειες όμως, εξεύρεσης της χρηματοδότησης από άλλες πηγές για την διαχείρισης των ημιάγριων αλόγων του Αίνου δεν θα σταματήσουν κι ευελπιστούμε ότι κάποια στιγμή θα ευοδωθούν.
Οι κυριότερες απειλές που αντιμετωπίζουν σήμερα τα άλογα του Αίνου, είναι οι υπερβοσκημένοι βοσκότοποι και η έλλειψη νερού, η έλλειψη ελέγχου και διαχείρισης του πληθυσμού, η απελευθέρωση αλόγων με συνέπεια την αλλοίωση του πληθυσμού, η μη οικονομική ενίσχυση των κατοίκων από τις ζημιές που προκαλούν και κυρίως η έλλειψη νομικού καθεστώτος προστασίας τους. Στις μέρες καθίσταται πιο επιτακτική από ποτέ η ανάγκη προστασίας και διατήρησης του πληθυσμού των ημιάγριων αλόγων του Αίνου. Η ομορφιά τους είναι απαράμιλλη και η παρουσία τους στην Κεφαλονιά αποτελεί δείγμα της πλούσιας βιοποικιλότητας της νήσου.
Βιβλιογραφία – Διαδίκτυο
Ευθυμιάτου-Κατσούνη Ν., 1998. Αφιέρωμα στον Εθνικό Δρυμό Αίνου. Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κεφαλονιάς & Ιθάκης, σελ. 172.
Μενεγάτος Ι. Γ. 1995. Οι ελληνικές φυλές των αλόγων. Ο λόγος της Ελληνικής Ομοσπονδίας Ιπασσίας 18:12-15.
Σφουγγάρης Α. κ. αλ. (2015) Υποβοήθηση στην καταγραφή, παρακολούθηση και αειφόρο διαχείριση της πανίδας του Εθνικού Δρυμού Αίνου, αλλά και της ευρύτερης περιοχής του Νομού Κεφαλονιάς-Ιθάκης. Έκθεση Δ΄ Φάσης. Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.
Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Αίνου. (2015). Το Όρος της Κεφαλονιάς, Ιστορία, Φυσιογεωγραφία, Βιοποικιλότητα. (Δ. Φοίτος, Γ. Καμάρη, Ν. Κατσούνη, & Γ. Μήτσαινας, Επιμ.) Κεφαλονιά: ΚΑΤΑΓΡΑΜΜΑ - Γραφικές Τέχνες.
Το ανωτέρω άρθρο δημοσιεύθηκε στο περιοδικό ‘‘Η Κεφαλονίτικη Πρόοδος’’ Περίοδος Β΄, τεύχος 34., Απρίλιος - Ιούνιος 2020
Οι φωτογραφίες προέρχονται από το φωτογραφικό αρχείο του Οργανισμού Φυσικού Περιβάλλοντος & Κλιματικής Αλλαγής και από το αρχείο του Χρήστου Μαρούλη, Φωτογράφου Άγριας Ζωής τον οποίο ευχαριστούμε θερμά.