Γεώτοπος 14. Καταβόθρες Αργοστολίου

Ένα από τα γεωλογικά φαινόμενα το οποίο ξεχωρίζει στο νησί της Κεφαλονιάς είναι το καρστικό σύστημα υπόγειας σύνδεσης των Καταβοθρών του Αργοστολίου με τις υφάλμυρες πηγές της Σάμης- Καραβόμυλου, με ταχύτητα εισροής του νερού που φτάνει τα 3 m/sec. Η συγκεκριμένη ταχύτητα είναι αρκετά ισχυρή για να κινήσει θαλασσόμυλους και εξαιτίας της ροής των νερών λειτουργούσε προπολεμικά εργοστάσιο ηλεκτροπαραγωγής και παγοποιείο. Συγκεκριμένα στις Καταβόθρες υπήρχαν δύο νερόμυλοι, οι οποίοι καταστράφηκαν από το σεισμό του 1953 και σήμερα στη θέση του ενός έχει παραμείνει μόνο η φτερωτή (υδροτροχός) (Εικόνα 1). Ο πρώτος μύλος φτιάχνεται από τον Άγγλο Στίβενς το 1835, όταν παρατηρεί το ιδιαίτερο υδρογεωλογικό φαινόμενο της περιοχής κι αποφασίζει να το εκμεταλλευτεί προς εμπορικό όφελος. Ο δεύτερος νερόμυλος κατασκευάζεται από τον Μηλιαρέση το 1857, ο οποίος αργότερα αγοράζει και τον παλαιότερο του Στίβενς, ενώ μεταξύ 1917- 1922 και οι δύο νερόμυλοι βρίσκονται στην ιδιοκτησία του Άγγελου Τρομπέτα αλέθοντας σιτάρι και κριθάρι για ζυθοποιία.

Γεωποικιλότητα

Οι καταβόθρες του Αργοστολίου, βρίσκονται κοντά στο ακρωτήριο «Άγιοι Θεόδωροι» στην ευρύτερη περιοχή Λάσσης– Αργοστόλι και ανήκουν στην κατηγορία των καταρροφητικών. Αποτελούν  ένα υπόγειο καρστικό σύστημα αγωγών και εγκοίλων, το οποίο αναπτύσσεται σε ασβεστόλιθους του Ανώτερου Κρητιδικού(100,5-66,0 εκατ. έτη) της Προ-Απούλιας ζώνης (Εικόνα 2).

Παρόμοια καρστικά φαινόμενα συναντώνται και σε άλλα μέρη της γης , πουθενά όμως στον κόσμο δεν έχουν παρατηρηθεί τα ακόλουθα δεδομένα, που κάνουν κατά γενική ομολογία το φαινόμενο του καρστικού συστήματος καταβοθρών της Κεφαλονιάς ένα από τα πιο θεαματικά και ενδιαφέροντα υδρογεωλογικά φαινόμενα του κόσμου, το οποίο αποτέλεσε αντικείμενο μελέτης πολλών επιστημόνων εδώ και περίπου 150 χρόνια, και είναι τα εξής: 1) η συνεχής είσοδος του θαλασσινού νερού από τις καταβόθρες, το οποίο μάλιστα διασχίζει, μέσω του υδροφόρου ορίζοντα ολόκληρο το νησί, και η έξοδος υφάλμυρου νερού από την περιοχή της Σάμης, 2) η σημαντική ταχύτητα ροής του θαλασσινού νερού προς τις καταβόθρες έως και 3m/sec,και 3) η διακύμανση της ταχύτητας αναρρόφησης , ανάλογα με την ποσότητα των ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων (Εικόνα 3).

Τα πρώτα συμπεράσματα για το καρστικό σύμπλεγμα καταβοθρών Αργοστολιού - περιοχής Σάμης βγήκαν το 1963 από τους Αυστριακούς Zötl και Maurin, όταν μετά τη ρήψη χρωστικής ουσίας (160 Kgr του χημικού ανιχνευτή ουρανίνη) στις καταβόθρες Αργοστολιού διαπίστωσαν την επικοινωνία τους με τις πηγές της περιοχής Σάμης μετά από δεκαπέντε ημέρες.  Η απόσταση μεταξύ των Καταβοθρών και των πηγών σε ευθεία γραμμή είναι 15Km (Εικόνα 4).

Πολλές υποθέσεις είχαν γίνει για την εξήγηση του φαινομένου αυτού μέσω διαφόρων μηχανισμών. Ο πιο κοινός από τους οποίους είναι η θεωρία των ωκεάνιων παλιρροιών και των ισχυρών ανέμων που έχουν αξιοποιηθεί για την εξήγηση παρόμοιων φαινομένων που όμως αδυνατούν να εφαρμοστούν στο νησί λόγω της αδιάλειπτης εισροής νερού. Δεν είναι συνεπώς δυνατό να αναζητηθεί η αιτία του φαινομένου στις περιοδικές πλημμυρίδες ή τους ανέμους, αφού δεν έχουν σταθερή δύναμη και διεύθυνση.

Σύμφωνα με μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί στο φαινόμενο συμβάλουν οι εξής παράγοντες:

1. Tο θαλάσσιο επίπεδο στην πλευρά των καταβοθρών είναι ψηλότερο από ότι των πηγών εκφόρτισης στην περιοχή της Σάμης γεγονός που οφείλεται στην ενέργεια του ρεύματος Αιγαίου- Αδριατικής και αποτελεί την αρχική αιτία εκκίνησης του φαινομένου. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το φαινόμενο της υψομετρικής διαφοράς της στάθμης της θάλασσας δεν ισχύει πάντα, αλλά διακόπτεται για μερικές ώρες της ημέρας. Έτσι, ενώ η υδραυλική κλίση που περιγράφηκε είναι ένα αίτιο του φαινομένου ροής, παρόλα αυτά δεν είναι ο μόνος λόγος, αφού η ροή συνεχίζεται ακόμη και όταν η υψομετρική διαφορά μηδενίζεται. Παρατηρήθηκε επίσης ότι το επίπεδο του υπόγειου νερού στις Καταβόθρες είναι στα –1.70 μ σε σχέση με το επίπεδο της στάθμης της θάλασσας ενώ στην αντίθετη πλευρά κοντά στις πηγές του Καραβόμυλου της περιοχής της Σάμης το επίπεδο του νερού καταγράφηκε στα -0.73 μ. Βρίσκεται δηλαδή ψηλότερα (ύπαρξη πιεζομετρικής κλίσης αντίθετης στη ροή του υπόγειου νερού).
2. Συνεπώς η κίνηση του νερού από τις Καταβόθρες προς τις πηγές της περιοχής της Σάμης θα ήταν εντελώς παράδοξο αν το υπόγειο νερό δεν ποίκιλε ως προς την πυκνότητα. Και έτσι συμβαίνει καθώς το θαλασσινό νερό (μεγαλύτερη πυκνότητα) εισέρχεται μέσω των Καταβοθρών συναντά και αναμιγνύεται με το γλυκό νερό που προέρχεται από την κατείσδυση των όμβριων υδάτων τα οποία διηθούνται μέσα από τα καρστικά ανοίγματα των ασβεστολιθικών πετρωμάτων του ορεινού όγκου του Αίνου και στη συνέχεια αναβλύζει σαν υφάλμυρο νερό  στην ευρύτερη περιοχή της παραλιακής ζώνης του Καραβόμυλου στην περιοχή της Σάμης. Η ροή του υπόγειου νερού σχηματικά μπορεί να προσομοιαστεί με αυτή σε συγκοινωνούντα δοχεία που περιέχουν νερό με δύο διαφορετικές πυκνότητες καθώς η υδροστατική ισορροπία επιβάλλει κίνηση του νερού προς την πλευρά με τη μικρότερη πυκνότητα (Εικόνα 5).
3. Επίσης στην ύπαρξη υπόγειου καρστικού δικτύου αγωγών. Η υπόγεια ροή πραγματοποιείται μέσω διαπερατών, καρστικών αγωγών και κυρίως μέσω ενός μεγάλου αγωγού που ενώνει τη Δυτική πλευρά του νησιού (περιοχή Αργοστολίου), με την Ανατολική (περιοχή Σάμης). Οι υδρογραφήσεις που έχουν πραγματοποιηθεί σε όλα τα σπήλαια της Σάμης έδωσαν κύριους άξονες με κατεύθυνση Β-Ν, που πλησιάζει πολύ την κατεύθυνση των καταβοθρών που είναι ΒΑ-ΝΔ. Από αυτόν όμως τον αγωγό, μόνο τμήματά του σώζονται. Τα πολλά ρήγματα που υπάρχουν στο νησί, με κατευθύνσεις κυρίως Β-Ν έγιναν η αιτία της καταστροφής αυτού του καρστικού αγωγού γεγονός, που εξηγεί τη δεκαπενθήμερη καθυστέρηση της χρωστικής από το Αργοστόλι έως τη Σάμη καθώς και την μικρή αρνητική υψομετρική διαφορά των καταβοθρών έναντι των πηγών. Η δημιουργία αυτού του καρστικού αγωγού, προήλθε αρχικά από την ταπείνωση της θαλάσσιας στάθμης κατά το Μεσσήνιο (7 εκατομμύρια έτη πριν), η οποία και επέτρεψε την ανάπτυξη του παράκτιου καρστικού δικτύου αγωγών στην περιοχή του Αργοστολίου. Κατόπιν, ακολούθησε μία άνοδο της στάθμης, το δίκτυο αυτό, έγινε υποθαλάσσιο, και στη συνέχεια μία νέα απόσυρση κατά την παγετώδη περίοδο, η οποία επικράτησε πριν από 18.000 χρόνια.
4. Τέλος εξαιτίας αυτού του αγωγού τα όμβρια ύδατα από την περιοχή του Αργοστολίου μεταφέρονταν ανατολικά. «Σήμερα που ολόκληρος ο αγωγός, ή τμήματα του,  βρίσκονται κάτω από την στάθμη της θάλασσας , η υδροστατική πίεση, έχει εξισωθεί, οπότε η ροή θα έπρεπε να έχει σταματήσει». Παρόλο αυτά η ανατολική πλευρά του νησιού συνεχίζει να τροφοδοτείται μέσω του ανατολικού καρστικού δικτύου μέσω και ενός επιπλέον αγωγού (ή αγωγών) ο οποίος δημιουργήθηκε, λόγω της διείσδυσης των όμβριων υδάτων στην περιοχή του Αίνου. Συνεπώς εξαιτίας της συνάντησης και επικοινωνίας των δύο αυτών αγωγών η ταχύτητα ροής μεγαλώνει κατά τα χρονικά διαστήματα έντονων βροχοπτώσεων με αποτέλεσμα να προκαλείται το φαινόμενο της αναρρόφησης το οποίο και ενεργοποιεί την εισρόφηση  θαλασσινού νερού στο Αργοστόλι με μεγάλες ταχύτητες εισροής της θάλασσας στις Καταβόθρες(Θεωρία Bernoulli).

   

Βιοποικιλότητα

Λίγα στοιχεία είναι γνωστά για τη βιοποικιλότητα της περιοχής, πέρα από το πανέμορφο περιαστικό άλσος χαλεπίου πεύκης (Pinus halepensis). Ίσως το πιο σημαντικό από αυτά είναι η παρουσία του ενδημικού είδους φυτού της Κεφαλονιάς, Limonium cephalonicum.